فسانیوز - سایت خبری و اطلاع رسانی

  پیشنیه تاریخی شهر ستان فسا      

منبع:پورتال استان فارس(تحت نظارت استانداری)        

در باب سازنده یا سازندگان و زمان ایجاد شهر فسا اقوال مختلفی در کتابهای تاریخی و جغرافیایی بیان گردیده که عمده ی آنان بنای شهر را به عهد شاهان اساطیری (پیشدادیان و کیانیان ) مربوط دانسته اند . حمداله مسـتوفی در یک جمـع بندی از نظرات پیشینــیان خود در مورد زمان وسازندگان شهر فسا می نویسد : ‹‹ در اول پسا بن طهمورث دیو بند ساخته بود خراب شد گشتاسب بن لهراسب کیانی تجدید عمارتش کرد و نبیره اش بن اسفندیار به اتمام رسانید ودر آخر ساسان آن را نام کرد … در اول مثلث بود تا به عهد حجـّاج بن یوسف ثقفی عاملش آراد مرد به فرمان او از شکل بگردانید وتجدید عمارت کرد وچون از شبانکارگان خرابی یافت اتابک چاولی باز معمور گردانید . شهری سخت بزرگ بوده واَعمال ونواحی بسیار دارد . ›› پیشینة باستانی شهرستان فسا بر اساس منابع نوشتاری به دوران اساطیری ( پیشدادیان – کیانیان ) و برپایة آثار و اشیاء بدست آمده از کاوشهای باستان شناسی به دوران پیش از تاریخ (عهد حجر) و هزاره های سوم تا چهارم قبل از میلاد باز می گردد . ابزار و وسایل زندگی ( گرز ، تبر، کارد و پیکانهای سنگی ) یا سفالینه های منقـّش بسیار ارزشمند و اشیایی که به نام توشه های رستاخیزی از قبور مردگان پیش از تاریخ از مناطق گلیان ، تل ضحاک و خنب آتشکده بدست آمده نشانــگر آن است که قبل از ورود آریائیها به این دیار ، افـرادی صاحب فکر و مدنیت در آن می زیسته اند . باستان شناسان و شرق شناسانی مانند فریدون تولّلی و پیر دو میرو شجی معتقدند : تپه های گلیان فسا می تواند حـّد شرقی تمـّدن شوش باشد و به دلیل شباهت های بسیار بین نقوش سفالینه های این منطقه با سایر تمدنها ، باید این مطلب را پذیرفت که تمام این نواحی دارای تمـّدن مشترکی بوده و مراکز باستانی شوش و شهر سوخته سیستان از طریق این منطقه با هم ارتباط می یافتند. . به عبارت دیگر مسیر ارتباطی تمدنهای جنوب شرقی و جنوب غربی ایران از حوزه تمدنی موجود در شهرستان فسا می گذشته است . تمدن وفرهنگ کهن فسا با گذراز قرنها ودر ادامه حیات خود با سلسله هخامنشیان پیوند می یابد. درزمان آنان شهر فسا و نواحی اطرافش پررونق و آبـاد بوده چنانکه مطابق الـواح گلی تخت جمشیــد « ارتخما » مسؤول آبادانی آن دیار مزد 150 کارگری که در بشــی یــا (فســا) و کبرپیش (خفــر) کار می کردند از خــزانه دار کـل پارس « راتی بیندا» خواسته است . یا ‹‹دومیرو شجی›› از باستان شناسان خارجی معتقداست که نقش حملة شیر به غزال که در روی سفال سرخ فام فسا (با قدمت 6000 ساله،) طراحی گردیده در واقع مرحلــه ی ابتدایی نقش برجستـه ی شیر و گاو عهد هخامنشی ( مهر وماه )در تخت جمشید است . علاوه بر اینها پرفسور اوپر (( فرانسوی ))ضمن بررسی کتیبه بیستون و بر اساس سلسله تحقیقاتی که انجام داد، فسا را مرکز قیام سمردیز دوم و…در عهد داریوش می داندکه همگی این بیانات ازجایگاه شایسته فسا و فساییان درآن زمان حکایت می کند.. در زمان حمله ی اسکندر ، اشکانیان وسلوکیان شهر فسا دستخوش حوادث می گرددکه در کتاب فارسنامه ناصری و برخی کتب دیگرداستان قتل ارسین (حاکم فسا ؟! ) توسط اسکندر به تفصیل بیان نموده اند . از دورانها ی یاد شده آثاری نیز در شهرستان فسا به دست آمده که از جمله می توان به مجسمه آفرودیتی از جنس مرمر یونانی ( پاروس ) متعلق به دوره سلوکیان که توسط اشتاین در تل ضحاکی فسا کشف گردیده و یا به مکانهای مهر پرستی و سکـّه های عهد اشکانی اشاره نمود . در دوره ساسانیان ،از یک سو وجود بقایای شهر ، دژ و آتشکده ساسانی واز سوی دیگر حضور فساییان در امور سیاسی وفرهنگی آن زمان نشانگر آن است که فسا در دوره ساسانیان از جایگاه و رونق خاصی برخوردار بوده است ،چنانکه قاضی القضات انوشیروان فسایی بود یادر همین دوران زرادشت بن خرگان عقاید خود را در قالب ((دریست دین )) در ایران وروم منتشر کرد و تزلزل جـّدی در نظام طبقاتی ساسانی به وجود آورد. به طور کلـّی در دوران ساسانی و مقارن ظهور اسلام شهر فسا به عنوان بزرگترین شهر کوره (خـّره ) شهرستان دارابگرد به شمـــار می آمده ، چنانکه برخی از مورّخان آن را کـــوره ای مستقل نیزدانسته و معتقـــدند که بهره ای از آتــش جــاوید پــارسی ( آتش جم ) درآتشکده شمالی شهر فسا قرار داشت . در دوره اسلامی ،شهرستان فسادر سال 17 هجری پس از نبردی سهمگین به دست مسلمانان فتح گردید و ساری بن زنیم و پس از آن آزاد مرد ( شاید ایرانی بوده که نام فارسی داشته ) به حکومت فسا منصوب شدند . در قرن اول هجری فسا مرکز ضرب سکـّه بود و این شهرستان با استفاده از امنیت ایجاد شده توسط حکومت اسلامی و در سایه تجارب گذشته به اوج عظمت واقتدار خود رسید ، وجود رفاه ،امنیت و توسعه اقتصادی شاخصه ای بود که در تمامی نوشته های سیاحان و جغرافیدانان مسلمان، داخلی یا خارجی این دوران به فسا نسبت داده شده وآنان شهر فسا را به صفات: مهم ، پرجمعیت ، بازرگانی بسار ، با مردم توانـگر، دارای کهن دژ و ربــض ، شهـری قـدیمی با بنا هایی مسطـح ، راههـای پهنـاور و وسعـت زیاد ، صادر کنندة انواع جامه ها ستوده ویادکرده اند. این جغرافیدانان ضمن بررسی ویژگیهای محصولات و مصنوعات فارس در مورد تولیدات وصادرات شهرستان فســـا می نویسند : ‹‹ از فسا انواع جامه ها به نواحی مختلف و بخصوص بغداد صادر می گردد و نیز طراز چند رنگه زر بفت که در سایر نواحی دنیا مانند آن وجود ندارد و پارچه های پر نقش و نگار ، پارچه های پشمی مخصوص لباس خلفا و رجال دولت ، پرده های نقــاشی و قلابــدوزی، سراپرده های ابریشمــی و چـرمی ، زیــلو ، سجاده ، گلیم ، سفره ها ، خیمه و خرگاه ، مندیلهای شرابی ، فرشهای عالی، مواد رنگ کردن پارچه ها و جز آن ›› چنانکه لسترنج در کتاب جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی می نویسد: ‹‹ شهر فسا در قرن چهارم دومین شهر مهم ولایت دارابگردواز حیث بزرگی با شیراز برابر بود ،ساختمانهایی نیکو داشت وچوبهایی که در ساختمانهای آن بکار می بردند از درخت سرو بود، هوایی سالم و بازارهایی معموربا قلعه وخندق وحومه ای وسیع که تا بیرون شهر کشیده می شد ورطب ،بادام واترج ومیوه های دیگر آن فراوان بود در فسا انواع زریهایی که نام پادشاه به رنگ آبی وسبز مانندپر طاووس در آن بافتـه می شد.تهیه وشهر فسا به ساختن پارچه هایی از موی بزو پارچه های بافته شده از ابریشم خام نیزتهیه قالی وگلیم، سفره ودستمال ، پرده های قلابدوزی (مخصوصا به رنگهای پر طاووسی که در میان گلابتون بافته می شد) شهرت فراوان داشت و موادی که برای رنگ کردن پارچــــه ها استعمال می شد و نیزفرشهای نمد ،خیمه وخــرگاه نیز از فسا صـــادرمی شد›› به دلیل مساجد مروّج افکار اسماعیلیه، نقش ارسلان بساسیری در تضعیف خلافت عباسی ، جابجایی در سلسله ها ، هرمهای قدرت و… این شهرمورد هجومهای ویرانگرانه ی سلجوقیان ، شبانکاره ها ودر دوران بعد افاغنه قرار گرفت و چون طی آنها‌‹‹ هر که را خواستند کُشتند وآنچه را توانستند بـَرداشتند ››، شهر فسا رو به ویرانی نهاد ولی بدلیل موقعیت جغرافیایی و طبیعی خود توانست در دوره صفویه وافشاریه ققنوس وار از خاکستر حوادث و بلایا برخیزد و دورانی جدید را تجربه نماید . دوران صفویان وبعد از آن: اگراز حضور فساییان در قیام سیـّد احمد خان جهرمی در اواخر صفویه و هجوم افاغنه بگذریم، شواهد ، حاکی از آن است که بنیاد کالبدهای شهری فسا (حمام مـِتل، مسجد جامع، مسجد حوض ماهی ، بازار و…) در دوره صفویه ایجاد ودر دوران افشاریه رو به گسترش وتعالی گذاشته است ، نکته حائز اهمییت درمورد بافت کالبدی شهر فسا ، وجود نوعی شهرسازی شتابان ویا ساخت وساز با دید دفاعی ، امنیتی است. در دوران معاصر می توان به حضور فساییان در نهضـــت مشروطه طلبی در ماجرای قیام شیــخ ذکــریا سر کوهی و نهضت تنباکو اشاره نمود یا از (فصیح الزمان فسایی) که اشعارش گرمی بخش مشروطه گردید یادی بنماییم ـ هم او که جریان قتل وعام مردم در شروع مشروطه را در ترجیع بندی بیان نمود واین مصرع از او زبانزد خاص وعام شد: از نو حسین کشته ی جور یزید شد عبدالحمید کشته عبدالحمید شد . بر خلاف سلسلة میرزایان فسایی در دورانِ قاجاریه خاندان قوام الملک نقش اساسی در تخریب و ویرانی شهرستان فسا ایفا نمودند . به عبارت دیگر عـــلاوه بر تغییر نقــش شهر و مسیرهای ارتباطی ، بیماریهای همه گیر ،قحطی ها و وجه المصالحه قرار گرفتن فسا در بازیهای سیاسی قوام و ایل خمسه با دولتمردان فارس و ایران ودر نتیجه نا امنی ها و چپاول منطقه، از عوامل عقب ماندن این شهرستان در آن دوران بوده است. در مورد مکان شهر فسا همانطوریکه بیان گردید ، می توان گفت : بنا بر اشیاء و یادمان های یافته شده درمحل تل ضحاک ، شهرفسا تا دوران ابوسعید مغول در آن مکان قرار داشته و محتمل است که بعد از دوران شبانکارگان و به مرور ایـّام محل آن از (تلّ ضحـّاک) به محدودة کنونی شهر( محله ی بالا) انتقال و بعدها نیز گسترش یافت . چنانـکه طـــــراحی صفوی گونه ی مســـاجد جــامع ، ، بازار ،حمام ها،کاروانســراها، و … از ساخت یا تجـدید عمارت این شـهرستان در دورة صفـویه حکایت می نماید . برخی محققان معتقدند روستاهای اطراف تل ضحاک دراصل بر اثر مهاجرت اهالی شهر کهن فسا وبا استفاده از سنگها وآجرهایی که در محدوده ی تل ضحاک وجود داشته پدید آمده است قدیمی ترین کتابها و آثار نوشتاری که در مورد شهرستان فسا مطالبی را بیان کرده اند: 1 - ‹‹ ایرانشهر›› جغرافیای موسی خوزنی : منسوب به عهد عهد ساسانیان 2 ـ جغرافیایی کواذ (قباد) : این کتاب در زمان فتح اسلام به عربستان ارسال شد و…. 3- المسالک و الممالک : ابن خرداد به که در سال 232 ه.ق نوشته شده . 4- فتوح البلدان : بلاذری که در سال 255 ه.ق نوشته شده . 5- الاعلاق النفیسه : ابن رسته که در سال 290 ه.ق نوشته شده . 6- اشکال العالم : جیهانی که قبل از سال 320 ه.ق نوشته شده . 7- مسالک الممالک : اصطخری که در سال 340 ه.ق نوشته شده . 8- تاریخ سنی ملوک الارض والانبیاء : حمزه بن حسن اصفهانی که در سال 350 ه.ق نوشته شده 9- صوره الارض : ابن حوقل که در سال 367 ه.ق نوشته شده . 10- حدود العالم : مؤلف ناشناخته که در سال 372 ه.ق نوشته شده است /